Montrö Boğazlar Sözleşmesi nedir?
1936'da imzalanan ve Türkiye'ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı veren uluslararası sözleşmedir. Sözleşme, Türkiye'ye Boğazlar üzerinde tam kontrol hakkı verir ve barış zamanı sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Sözleşme, Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkelere ait savaş gemilerinin geçişini sınırlar. Montrö Sözleşmesi hangi ülkeye tabii olursa olsun gemilerin Boğazlar’dan geçiş rejimini Ticari Gemiler ve Savaş Gemilerine uygulanacak geçiş rejimi olarak ikiye ayırmışlardır.
Bugünlerde tüm dünya ve ülkemizde ana gündem maddesini oluşturan Rusya-Ukrayna arasındaki savaş durumundan kaynaklı olarak bu bültenimizde Montrö Sözleşmesi uyarınca savaş gemilerinin tabi olacağı yaptırımlar ve geçiş rejimini inceliyor olacağız.
Barış zamanı savaş gemilerine uygulanacak olan geçiş rejimi nedir?
Karadeniz'e kıyısı olan devletler, bu deniz dışında yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltılarını, tezgâha koyuştan ya da satın alıştan Türkiye'ye vaktinde haber verilmişse, deniz üslerine katılmak üzere Boğazlar'dan geçirme hakkına sahip olacaklardır. İşbu denizaltıları, bu konuda Türkiye'ye ayrıntılı bilgiler vaktinde verilmek koşuluyla, ilgili deniz dışındaki tezgâhlarda onarılmak üzere de Boğazlar'dan geçiş sağlayabileceklerdir. Her iki durumda da denizaltıların gündüz ve su üstünden gitmeleri ve Boğazlar'dan tek başlarına geçmeleri gerekecektir. Savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçmesi için, Türk Hükûmeti'ne diplomasi yoluyla bir ön bildirimde bulunulması gerekecektir. Bu ön bildirimin olağan süresi sekiz gündür; ancak, Karadeniz kıyıdaşı olmayan devletler için ise bu süre on beş gündür. Boğazlar'dan geçişte bulunabilecek bütün yabancı deniz kuvvetlerinin toplam tonajı 15.000 tonu aşmayacaktır. Herhangi bir anda, Karadeniz'in en güçlü donanmasının tonajı sözleşmenin imzalanması tarihinde bu denizde en güçlü olan donanmanın tonajını en az 10.000 ton aşarsa diğer kıyıdaş ülkeler Karadeniz donanmalarının tonajlarını en çok 45.000 tona varıncaya değin arttırabilirler. Bu amaçla, kıyıdaş her Devlet, Türk Hükûmetine, her yılın 1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerinde, Karadeniz'deki donanmasının toplam tonajını bildirecektir; Türk Hükûmeti de, bu bilgiyi, kıyıdaş olmayan diğer devletlerle Birleşmiş Milletler nezdinde paylaşacaktır.
Bununla birlikte, Karadeniz kıyıdaşı olmayan bir ya da birkaç Devlet, bu denize, insancıl bir amaçla deniz kuvvetleri göndermek isterlerse, bu kuvvetin toplamı hiçbir varsayımda 8.000 tonu aşamaz. Karadeniz'de bulunmalarının amacı ne olursa olsun, kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri bu denizde yirmi-bir günden çok kalamayacaklardır. Savaş zamanı savaş gemilerine uygulanacak olan geçiş rejimi nedir?
Eğer ki Türkiye savaşan ülkelerden bir değilse savaş halinde, savaş gemileri yukarıda belirtilen koşullar içinde, Boğazlar'da tam bir ulaşım özgürlüğünden yararlanacaklardır. Saldırıya uğramış bir Devlete ve Türkiye'yi bağlayan bir karşılıklı yardım antlaşması gereğince yapılan yardım durumları dışında SAVAŞAN HERHANGİ BİR DEVLETİN SAVAŞ GEMİLERİNİN BOĞAZLAR'DAN GEÇMESİ YASAK OLACAKTIR. Karadeniz'e kıyıdaş olan ya da olmayan devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış bulunan savaş gemileri, kendi limanlarına gitmek maksadıyla boğaz geçişi yapabileceklerdir. Savaşan devletlerin savaş gemilerinin Boğazlar'da herhangi bir el koymaya girişmeleri, denetleme (ziyaret) hakkı uygulamaları ve başka herhangi bir düşmanca eylemde bulunmaları yasaktır. Savaş zamanında, Türkiye savaşan ise, savaş gemilerinin geçişi konusunda Türk Hükûmeti tümüyle dilediği gibi davranabilecektir. Türkiye kendisini pek yakın bir savaş tehdidi karşısında kabul ederse, Türkiye savaş durumu geçiş rejimini uygulamaya başlayacak ancak; Birleşmiş Milletler Konseyi Türkiye'nin aldığı önlemleri 3'te 2 çoğunlukla haklı bulmazsa Türkiye bu önlemlerini geri almak zorunda kalacaktır.
Sonuç olarak halihazırda Rusya ve Ukrayna arasında devam eden gerginlik bir savaş ilanı ile birlikte resmileşirse savaş durumunda olan iki ülkenin savaş gemilerinin Boğazlar’ı kullanması Montrö Sözleşmesi uyarınca yasaklanmış olduğundan Türkiye’nin bu yönde bir müsaade ve/veya prosedür uygulamasına gerek kalmayacaktır. Ancak halihazırda herhangi bir resmi bir savaş ilanı bulunmadığından(?) dolayı taraflar resmen savaş haline girmediği müddetçe ve yukarıda belirtilen koşullar bulunduğu sürece Türkiye ilgili savaş gemilerinin geçişi hakkında herhangi bir müdahalede bulunamayacaktır.
Ünal § Partners Ekibi
Comments